Bir Facebook hesabı tarafından 13 Haziran 2022 tarihinde yapılan paylaşımda Lozan Antlaşması’nın gizli maddeleri olduğu ve Antlaşma’nın 2023’te sona ereceği iddia edildi. Lozan nerede? Lozan Antlaşması ve önemi nedir? - Türkiye'nin Kurtuluş Savaşı'nda kazandığı zaferin devamı olan Lozan Antlaşması hakkında araştırmalar sürüyor. Lozan Barış Antlaşması ile ilgili merak edilenleri derledik.
Lozan Antlaşması bitecek mi?
Lozan Antlaşması, 24 Temmuz 1923 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi TBM) temsilcileriyle Birleşik Krallık, Japonya, Yunanistan, Romanya, Fransa, İtalya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika ve Yugoslavya temsilcileri arasında imzalanmış bir barış antlaşmasıdır. Leman Gölü kıyısındaki Beau-Rivage Palace’ta imzalanan bu antlaşmanın imzalanma süreci ise bir başka araştırma konusu olmuştur.LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI SÜRECİ
1920 yılında 1.Dünya Savaşı'nın galipleri, kaybeden ülkelerle barış antlaşmalarını kabul ettirme süreçlerini tamamlamıştı. Almanya'ya 28 Haziran 1919'da Versailles'da, Bulgaristan'a 27 Kasım 1919'da Neully'de, Avusturya'ya 10 Eylül 1919'da Saint-Germen'de, Macaristan'a da 4 Haziran 1920'de Trianon'da anlaşmalar imzalatılmış ancak hesaplaşılmayan tek mağlup Osmanlı İmparatorluğu kalmıştı. Bunun üzerine Sevr’in tarafı olan İtilaf Devletleri 28 Ekim 1922’de TBMM Hükümeti’ni Lozan’da toplanacak olan barış konferansına davet etti. Lozan’da barış şartlarının görüşülmesi için Mustafa Kemal Atatürk İsmet Paşa’yı (İsmet İnönü) görevlendirdi. Mudanya görüşmelerine de katılan İsmet İnönü, Lozan’a baş temsilci olarak gitti. Bu süreçte İsmet İnönü Dışişleri Bakanı oldu ve çalışmalar hızlandırıldı. İtilaf Devletleri Lozan’a TBMM Hükümeti üzerinde baskı kurmak için İstanbul Hükümeti’ni çağırsalar da bu duruma tepki gösteren TBMM Hükümeti, 1 Kasım 1922’de saltanatı kaldırdı.TBMM Hükümeti Lozan Konferansı’na Misak-ı Milliyi gerçekleştirmeyi, Türkiye’de bir Ermeni devletinin kurulmasını engellemeyi, kapitülasyonları kaldırmayı, Türkiye ile Yunanistan arasındaki sorunları çözmeyi ve Türkiye ile Avrupa devletleri arasındaki sorunları çözmeyi amaçlamış Ermeni yurdu ve kapitülasyonlar hakkında anlaşma sağlanamazsa görüşmeleri kesme kararı aldı.Lozan’da 20 Kasım 1922’de başlayan ilk görüşmelerde Osmanlı borçları, Türk-Yunan sınırı, boğazlar, Musul, azınlıklar ve kapitülasyonlar üzerinde durulmuş ancak kapitülasyonların kaldırılması, İstanbul’un boşaltılması ve Musul konularında anlaşma sağlanamadı.Temel konularda tarafların taviz vermeye yanaşmaması üzerine 4 Şubat 1923’te görüşmeler kesildi. Tabii bu savaş ihtimalini gündeme getirdi. Başkomutan Mareşal Mustafa Kemal Paşa Türk Ordusu’na savaş hazırlıklarının başlamasını emretti ki Sovyetler Birliği de yeniden savaş çıkarsa bu sefer Türkiye’nin yanında savaşa gireceğini ilan etti. Haim Nahum Efendi öncülüğündeki azınlık temsilcileri de Türkiye’yi destekleyerek arabulucu oldular. Yeni bir savaşı ve kendi kamuoyunun tepkisini göze alamayan İtilaf Devletleri barış görüşmelerini tekrar başlatmak için Türkiye’yi tekrar Lozan’a çağırdı.Taraflar arasında karşılıklı verilen tavizler ile görüşmeler 23 Nisan 1923’te tekrar başladı. 24 Temmuz 1923’e kadar devam eden görüşmeler ile bu süreç Lozan Barış Antlaşması’nın imzalanması ile sonuçlandı. Taraf ülkelerin temsilcileri arasında imzalanan anlaşma, uluslararası anlaşmaların ülke meclislerince onaylanmasını gerektiren yasalar gereğince taraf ülkelerin meclislerinde görüşüldü ve Türkiye tarafından 23 Ağustos 1923’te, Yunanistan tarafından 25 Ağustos 1923’te, İtalya tarafından 12 Mart 1924’te, Japonya tarafından 15 Mayıs 1924’te imzalanmıştır. İngiltere’nin anlaşmayı onaylaması ise 16 Temmuz 1924 tarihinde gerçekleşti. Anlaşma, tüm tarafların onaylarında dair belgeler resmi olarak Paris’e iletildikten sonra, 6 Ağustos 1924 tarihinde yürürlüğe girdi.LOZAN ANTLAŞMASI MADDELERİ
Adalar: Gökçeada ile Bozcaada özerk bir yönetime tabi tutulmak şartıyla (Türkiye antlaşmanın bu maddesini uygulamadı) Türkiye'de, diğer Ege Adaları İtalya'ya kaldı. İtalya'nın Türk sınırına yakın adaları silahsızlandırması kararlaştırıldı. Sevr Antlaşmasıyla Oniki Ada İtalya'ya diğer adalar Yunanistan'a bırakılmıştı. Oniki Ada ve Rodos 1945 yılında müttefiklerin eline geçti ve Nisan 1947'de resmen Yunanistan'a teslim edildi.Boğazlar: Boğazlar, görüşmeler boyunca üzerinde en çok tartışılan konudur. Sonunda geçici bir çözüm getirilmiştir. Buna göre askeri olmayan gemi ve uçaklar barış zamanında boğazlardan geçebilecekti. Boğazların her iki yakası askersizleştirilip, geçişi sağlamak amacıyla başkanı Türk olan uluslararası bir kurul oluşturuldu ve bu düzenlemelerin Milletler Cemiyeti'nin güvencesi altında sürdürülmesine karar verildi. Böylece Boğazlar bölgesine Türk askerlerinin girişi yasaklandı. Bu hüküm, 1936 yılında imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile değiştirilmiştir.Yabancı okullar: Eğitimlerine Türkiye'nin koyacağı kanunlar doğrultusunda devam etmesi kararlaştırıldı.Patrikhaneler: Dünya Ortodokslarının dini lideri durumundaki patrikhanenin siyasi yetkilerinden arındırılarak İstanbul'da kalmasına izin verildi.Savaş tazminatları: İtilaf Devletleri, I. Dünya Savaşı nedeniyle istedikleri savaş tazminatlarından vazgeçtiler. Sadece Yunanistan savaş tazminatı olarak Karaağaç bölgesini verdi. Osmanlı'nın borçları: Osmanlı borçları, Osmanlı İmparatorluğu'ndan ayrılan devletler arasında paylaştırıldı. Türkiye'ye düşen bölümün taksitlendirme ile Fransız frangı olarak ödenmesine karar verildi. Düyun-u Umumiye idare heyetinde bulunan yenik Alman İmparatorluğu ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu devletlerinin temsilcileri idare kurulundan çıkartılmış ve kurumun faaliyeti devam ettirilerek antlaşmayla birlikte yeni görevler verilmiştir. Türkiye-Suriye Sınırı: Fransızlarla imzalanan Ankara Anlaşması'nda çizilen sınırlar kabul edilmiştir.Irak Sınırı: Musul üzerinde antlaşma sağlanamadığı için, bu konuda İngiltere ve Türkiye Hükûmeti kendi aralarında görüşüp anlaşacaklardı.Türk-Yunan Sınırı: Mudanya Ateşkes Antlaşması'nda belirlenen şekliyle kabul edildi. Meriç Nehri'nin batısındaki Karaağaç istasyonu ve Bosnaköy, ve Yunanistan'ın Batı Anadolu'da yaptığı tahribata karşılık, savaş tazminatı olarak Türkiye'ye verildi.Türkiye-İran Sınırı: Osmanlı İmparatorluğu ile Safevİ Devleti arasında 17 Mayıs 1639'da imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması'na göre belirlenmiştir.Kapitülasyonlar: Tamamı kaldırıldı.Azınlıklar: Lozan Barış Antlaşması'nda azınlık, Müslüman olmayanlar olarak belirlenmiştir. Tüm azınlıklar Türk uyruklu kabul edildi ve hiçbir şekilde ayrıcalık tanınmayacağı belirtildi. Antlaşmanın 40. maddesinde şu hüküm yer almıştır: "Müslüman olmayan azınlıklara mensup Türk uyrukları, hem hukuk bakımından hem de uygulamada, öteki Türk uyruklarıyla aynı işlemlerden ve aynı güvencelerden yararlanacaklardır. Özellikle, giderlerini kendileri ödemek üzere, her türlü hayır kurumlarıyla, dinsel ve sosyal kurumlar, her türlü okullar ve buna benzer öğretim ve eğitim kurumları kurmak, yönetmek ve denetlemek ve buralarda kendi dillerini serbestçe kullanmak ve dinsel ayinlerini serbestçe yapma konularında eşit hakka sahip olacaklardır." Batı Trakya'daki Türklerle, İstanbul'daki Rumlar dışında, Anadolu ve Doğu Trakya'daki Rumlar ile Yunanistan'daki Türklerin mübadele edilmeleri kararlaştırıldı.Lozan, İsviçre'nin güneybatısında bulunan ve Fransızca konuşulan 'Suisse Romand' kısmında olup Vaud kantonunun başkentidir ve aynı zamanda 'District de Lausanne' merkezidir. Aynı zamanda Lozan Cenevre Gölü kıyısında bulunmaktadır.Lozan Antlaşması'na Dair Komplo Teorileri
Lozan Antlaşması 23 Temmuz 1923’te bundan tam 99 yıl önce imzalandı. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş aşamasında yapılan en önemli uluslararası antlaşmalardan biri olan Lozan, aradan geçen 100 yıl içinde popüler kültürde ve kimi siyasilerin popülist söylemlerinde, tarihi gerçeklerden uzak bir şekilde anılıyor. Cumhuriyet 100. yılına girerken 100 yaşına basan Lozan Antlaşması’nın da son bulacağı, Antlaşma’nın gizli maddeler içerdiği, bu “gizli maddeler” sebebiyle Türkiye’nin bor, doğal gaz vb. yeraltı kaynaklarını kullanamadığı, hatta antlaşma içinde üstü kapalı bazı maddelerin ilk günden beri Türkiye’nin egemenlik haklarını devreden nitelikte olduğu öne sürülüyor. Bir araştırmaya göre Türkiye’nin %48’i Lozan’a dair bu iddialara inanıyor. İnananlar arasında 2023, “antlaşmanın sona ermesiyle” Türkiye’nin ‘engellenen’ bir takım haklara kavuşacağına dair bir sevinç ya da tam tersi acil önlem alınması gereken ‘bir son’ olduğuna dönük bir korku ile bekleniyor.Lozan Antlaşması 2023’te Sona mı Erecek?
Teorilerin dayanağı ilk ve en büyük asılsız iddia Antlaşma’nın 100. yılında sona ereceği iddiası. Bu iddia hiçbir şekilde tarihi gerçeklere dayanmıyor. Lozan Antlaşması’nın tam metni açık bir şekilde Türk Tarih Kurumu’nun internet sitesinde mevcut. Türkçe tam metinle yetinmeyen ve antlaşmayı merak edenler, antlaşmanın orijinal dili olan Fransızca haline de Dışişleri Bakanlığı’nın sitesinden ulaşabilirler. Antlaşma içinde herhangi bir şekilde zaman kısıtı olduğuna dair bir bilgiye rastlamak mümkün değil. Buna dair hiçbir bilgi ne antlaşmanın içinde ne de dönem kaynaklarında başka bir yerde yer almıyor. Yani, Lozan Antlaşması’nın 100 yıl sonra sona ereceği iddiasının hiçbir dayanağı yok, Antlaşma 2023’te, ‘24’te ve 2071’de, aksi bir gelişme olmadığı sürece, tüm taraflar tarafından başta kabul edildiği şekilde devam edecek.Lozan Antlaşması’nın Gizli Maddeleri Var mı?
Lozan Antlaşması’nda gizli maddeler olduğuna dair söylentiler de dayanaktan yoksun. 1. Dünya Savaşı’nda uluslararası antlaşmalarda yer alan gizli maddelerin nasıl sonuçlara yol açtığı trajik şekillerde gözlemlenmiş, savaşın sonuna doğru Ocak 1918’de kabul edilen Wilson İlkeleri, henüz ilk maddesinde uluslararası antlaşmalarda gizli maddelerin bulunamayacağı ve uluslararası antlaşmaların herhangi bir şekilde gizli gerçekleştiremeyeceği prensiplerini kabul etmişti. Lozan Antlaşması’nda da herhangi bir gizli madde bulunmuyor, buna dair Antlaşma içinde veya döneme ait başka kaynaklarda hiçbir kanıt yok. Yalnızca Türkiye’nin değil birçok ülkenin imzacısı olduğu, 1923’te gerçekleştirilen Lozan Antlaşması’nda buna rağmen gizli maddeler olsaydı bile, bu maddelerin mecliste gizli oturum ile kabul edilmiş olması gerekirdi. Böyle bir gizli oturum yapıldığına dair hiçbir kanıt, belge ya da hatırat da bulunmuyor. Üstelik yakın zamanda Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi de kendisine yöneltilen benzer bir soru üzerine Lozan’da gizli herhangi bir maddenin olmadığını yakın bir zamanda tekrar açıkladı. Yani Lozan Antlaşması’nda gizli maddelerin olduğuna dönük iddiaların da herhangi bir dayanağı yok.
